Τα Συμβάντα της Ναυπλιακής Επαναστάσεως, Υφ’ ενός Ναυπλιέως

«Τα Συμβάντα της Ναυπλιακής Επαναστάσεως / της πρώτης Φεβρουαρίου 1862», Υφ’ ενός Ναυπλιέως

Το χρονικό της αιματηρής αυτής επανάστασης που συγκλόνισε την Ελλάδα για 67 ημέρες και δυναμίτισε το θρόνο του Όθωνα, το έγραψε και το εξέδωσε σε βιβλίο ένας συγγραφέας που κράτησε την ανωνυμία του. Το βιβλίο έχει 94 σελίδες και τιτλοφορείται «Τα Συμβάντα της Ναυπλιακής Επαναστάσεως / Της πρώτης Φεβρουαρίου 1862». Στη θέση του ονόματος του συγγραφέα τίθεται η φράση: «Υφ’ ενός ΝΑΥΠΛΙΕΩΣ».

Το ανώνυμο αυτό βιβλίο, μοναδικό ντοκουμέντο της Ναυπλιακής Επανάστασης, επανέκδωσε με τη μέθοδο της φωτογραφικής ανατύπωσης, ύστερα από 134 χρόνια η μη κερδοσκοπική εταιρεία «Απόπειρα». Στον πρόλογο του βιβλίου, ο φιλόλογος Γιώργος Αναστασόπουλος μας δίνει το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, και μας μιλά για το περιεχόμενο και τον ανώνυμο συγγραφέα.  Ας δούμε τι αναφέρει για τα δύο τελευταία.         

Το περιεχόμενο

Το βιβλίο του ανώνυμου Ναυπλιέως χωρίζεται σε δύο μέρη, αν και όχι τόσο ευδιάκριτα από τεχνικής πλευράς. Το πρώτο και εκτενέστερο (67 σελίδες) περιέχει την ιστορική αφήγηση, ενώ το δεύτερο (27 σελίδες) αποτελεί παράρτημα στο οποίο παραθέτει έγγραφα που εξεδόθησαν τις ημέρες της επαναστάσεως από την επαναστατική Επιτροπή, τον Αρχηγό, και το Δήμαρχο Ναυπλιέων. Περιλαμβάνει ακόμα ψηφίσματα συμπαράστασης των Δημοτικών Συμβουλίων αρκετών πόλεων, το έγγραφο της επιτροπής προς τους πρέσβεις Αγγλίας, Γαλ­λίας και Ρωσίας και πολλά άλλα, συνολικά 22 τον αριθμό.

Στις 9 πρώτες σελίδες του α’ μέρους εκθέτει το σκοπό της συγγραφής του, τα αίτια της επα­νάστασης, τους πρωτεργάτες της προετοιμασίας και τους λόγους της επίσπευσής της. Στις επόμενες 17 σελίδες περιγράφονται οι πρώτες ενέργειες των επαναστατών, η εκλογή αρχηγού και επαναστατικής επιτροπής, η ορκωμοσία, η διακήρυξη αρχών και σκοπών, η απόφαση να οχυρωθούν και να παραμείνουν στο Ναύπλιο περιμένοντας να ξεσπάσει η επανάσταση και σε άλλες πόλεις, και γενικά η διευθέτηση όλων των ζητημάτων που αφορούσαν τη ζωή της πόλης και την οργάνωση της άμυνας απέναντι στον κυβερνητικό στρατό, που έσπευσε αστραπιαία να πολιορκήσει το Ναύπλιο, υπό τη διοίκηση του υπασπιστή του Όθωνα Ελβετού στρατηγού Χαν.

«Τα Συμβάντα της Ναυπλιακής Επαναστάσεως / της πρώτης Φεβρουαρίου 1862», Υφ' ενός Ναυπλιέως

Από τη σελίδα 27 έως τη σελίδα 66 έχουμε ένα συστηματικό χρονικό με τις μάχες ανάμεσα σε επαναστάτες και κυβερνητικό στρατό, που έγιναν αρχικά στη περιφέρεια του Ναυπλίου, Άρια, Προφήτη Ηλία, Μύλους Ταμπακόπουλου (σημερινές εργατικές κατοικίες), Κατσίγκρι, (Άγιος Ανδριανός), Τολό, Χαϊδάρι (Δρέ­πανο), και στη συνέχεια το σταδιακό σφίξιμο του Ναυπλίου με την πτώση των παραπάνω θέσεων και την πυρπόληση της Πρόνοιας.

Καταγράφονται οι απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό, η δύναμη των εμπολέμων και εξαίρεται ο ηρωισμός στο πεδίο της μάχης. Διατρέχει γρήγορα τις μέρες που δεν έχουν σπουδαία γεγονότα και κάνει λεπτομερή πε­ριγραφή των αξιόλογων μαχών και των πολε­μικών κατορθωμάτων. Αναφέρεται διεξοδικά στο διχασμό των επα­ναστατών μετά τον αποκλεισμό τους μέσα στα τείχη αλλά και στον ενθουσιασμό μετά τη συμφιλίωση των πολιτών.

Περιγράφει συγκινητικά και με αξιοπαρατήρη­τες κρίσεις τις τελευταίες μέρες, όταν εκκενώνεται η πόλη από τις οικογένειες και η Επιτροπή αποφασίζει την παράδοση της πό­λης, παρόλο που η αμνηστία που έδωσε ο Όθωνας δεν ήταν Γενική, όπως ήταν ο όρος των διαπραγματεύσεων. Ιδιαίτερα συγκινητική εί­ναι η περιγραφή των σκηνών που εκτυλίχθηκαν στην πόλη τις τελευταίες δύο μέρες πριν την παράδοση. Η γνώση της ανθρώπινης ψυχολο­γίας του επιτρέπει να ζωγραφίζει στην εντέλεια τους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών και τη στάση του πλήθους. Ο επίλογος είναι από τις ωραιότερες σελίδες του έργου. Περιέχει μια έξοχη επανεκτίμηση – επιβεβαίωση των αιτιών της επανάστασης και έναν κλαυθμό για τους γενναίους που χάθηκαν στα πεδία της τιμής. Και, όπως συχνά συμβαί­νει στο έθνος μας, στρέφει το νου και τις ελπίδες του στους εκτός Ελλάδος Έλληνες.

Ο συγγραφέας

Ο συγγραφέας υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων που αφηγείται. Πρόκειται μάλλον για αξιωματικό που πήρε μέρος στην επανάσταση, και μάλιστα από θέση που του επέτρεπε να έχει καλή πληροφόρηση. Ο Δημήτρης Φωτιάδης στο βιβλίο του «ΟΘΩΝΑΣ – Η ΕΞΩΣΗ» πιθανολογεί ότι «το ανώνυμο αυτό βιβλιαράκι, μοναδικό ντοκουμέντο της Ναυπλιακής Επανάστασης, ίσως γράφτηκε από τον ταγματάρχη της Στρατιωτικής Οικονομίας Σπυρ. Κυδωνάκη που ήταν τότε επιμελητής της φρουράς του Αναπλιού». Από όποιον, όμως, και να γράφτηκε αποτελεί μαρτυρία πολύτιμη για τα δραματικά γεγονότα εκείνης της περιόδου, που συγκλόνισαν το θρόνο του Όθωνα τόσο, ώστε λίγους μήνες αργότερα δεν χρειάστηκε παρά μια αναίμακτη εξέγερση για την οριστική εκθρόνισή του.

Γιατί όμως ανώνυμος; Η επιλογή της ανωνυμίας ενισχύει την άποψη ότι ήταν αξιωματικός (πως ήταν επαναστάτης το δηλώνει άμεσα και έμμεσα ο ίδιος). Πιθανόν συνεχίζει τη σταδιοδρομία του, αφού δόθηκε αμνηστία, και έχει λόγους να μην προκαλεί «το σύστημα». Ο σπουδαιότερος όμως λόγος είναι ότι θέλει να διατηρήσει τη νηφαλιότητά του. Είναι χαρακτήρας αμερόληπτος, παρόλο που βρέθηκε στη μια πλευρά, και θέλει ν’ αποδώσει τα του Καίσαρος τω Καίσαρι. Αν έγραφε επώνυμα ή θα δυσαρεστούσε τους πιο θερμόαιμους από τους συναγωνιστές και φίλους του, ή θα παρασυρόταν σε τόνους υπερβολικούς. Προτίμησε λοιπόν την ασφάλεια της ανωνυμίας που του επέτρεψε να εκθέσει τα γεγονότα και να αξιολογήσει πρόσωπα και καταστάσεις χωρίς ανεπιθύμητες παρενέργειες.

Όταν δεν αφηγείται, αλλά κρίνει, αιτιολογεί γίνεται περισσότερο φανερή η δύναμη της σκέψης του και η αντικειμενική του διάθεση. Δεν διστάζει, για παράδειγμα, ν’ αναγνωρίζει αρετές στον αρχηγό του αντίπαλου στρατοπέδου, Ελβετό στρατηγό Χαν, ή να επικρίνει ενέργειες του ηρωικού υπολοχαγού και φίλου του (κατά δήλωση του) Δ. Γρίβα, που υπήρξε η ψυχή της επανάστασης. Μια κάποια εντύπωση προκαλεί η συντομότατη αναφορά του στην Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου, πρωτεργάτιδα στην προετοιμασία της επανάστασης. Φαίνεται πως ενοχλείται από τη συμμετοχή γυναικών στα πολιτικά ζητήματα και δεν το κρύβει. «Εν γένει δε το γυναικείον φύλον παρατηρείται έχον μεγίστην τάσιν να εξέλθει του προορισμού του και να λάβη θέσιν επίφοβον εις τα περί ελευθερίας ζητήματα», γράφει στη σελίδα 51.

Η αναφορά του στους πολίτες είναι πολύ περιορισμένη και γίνεται κυρίως για να αναφέρει τη συμμετοχή τους στην επανάσταση. Δεν ασχολείται με τις άλλες όψεις της ζωής στην πόλη, αυτές τις 67 μέρες. Ακόμα και για την εφημερίδα της επανάστασης, το «Συνταγματικό  Έλληνα», κάνει μόνο μια σύντομη μνεία. Το ύφος του συγγραφέα είναι μάλλον λιτό και λυρικό, μολονότι η χρήση της καθαρεύουσας δίνει την εντύπωση μιας μεγαλοπρέπειας. Διακρίνεται για τη σαφήνειά του, την παραστατικότητα της έκφρασής του και τη γλωσσική του επάρκεια. Ξέρει να αφηγείται, ξέρει να στοχάζεται, ξέρει να αξιολογεί.

Το βιβλίο διατίθεται από τα βιβλιοπωλεία του Ναυπλίου, καθώς και από την έκθεση βιβλίου, η οποία θα λειτουργήσει στο χώρο του «Βουλευτικού» στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τη Ναυπλιακή Επανάσταση.