Ναύπλιο
Ναύπλιο
Ναύπλιο, πρωτεύουσα της επαρχίας Ναυπλίας και του νομού Αργολίδας και πρώτη πρωτεύουσα του νεοελληνικού κράτους. Ιδρυτής της πόλης φέρεται ο μυθικός Ναύπλιος, γιος του Ποσειδώνα και της Αμυμώνης. Ο Ναύπλιος, αν και γεννήθηκε στην Εύβοια, έπλευσε στην Αργολίδα, όπου έκτισε την πόλη Ναυπλία κοντά στην πηγή Κάναθο, που με κτύπημα της τρίαινάς του είχε δημιουργήσει ο Ποσειδώνας. Η πηγή πιθανολογείται ότι βρισκόταν στη σημερινή Αγία Μονή. Εκεί έλουζε η ιέρεια της Ήρας το είδωλο της θεάς και γι’ αυτό, πιθανότατα, πλάστηκε ο μύθος ότι η Ήρα λουζόταν κάθε χρόνο στην Κάναθο και ανακτούσε την παρθενία της.
Η αρχαία Ναυπλία, περίπου 1840.
Απόγονος του Ναύπλιου ήταν ο Παλαμήδης, ο πατέρας του οποίου ονομαζόταν επίσης Ναύπλιος. Ο Παλαμήδης έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο, αλλά είχε οικτρό τέλος, γιατί διαβλήθηκε από τον Οδυσσέα και λιθοβολήθηκε από τους Έλληνες. Η τραγική ιστορία του απετέλεσε πηγή έμπνευσης για ποιητές και άλλους δημιουργούς της αρχαιότητας. Τα ανασκαφικά δεδομένα βεβαιώνουν την κατοίκηση της περιοχής τη 2η και την 1η χιλιετία π.Χ.. Η πόλη της Ναυπλίας, που εκτεινόταν τότε επάνω στο βράχο της Ακροναυπλίας, συμμετείχε στην αμφικτιονία των ιωνικών πόλεων, που σχηματίστηκε νωρίς τον 7ο αιώνα και είχε ως κέντρο της το ναό του Ποσειδώνα στην Καλαυρεία του Πόρου.
Τον 6ο αιώνα καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε από το γειτονικό Άργος. Οι κάτοικοί της εκδιώχθηκαν και εγκαταστάθηκαν στη Μεθώνη. Από τότε δε γίνεται λόγος για την πολιτεία τούτη, που είναι ένα απλό επίνειο, ένα λιμάνι του Άργους. Μάλιστα, ο Παυσανίας που πέρασε από την περιοχή το 2ο μ. Χ. αιώνα βρήκε τη Ναυπλία «έρημον». Μόνο κατά την επιδρομή των Αβάρων το 589 αναφέρεται ότι καταλαμβάνεται από βυζαντινή φρουρά και αντιστέκεται με επιτυχία. Από αυτή τη χρονολογία η ονομασία της πόλης αλλάζει. Καταγράφεται ως «Ναύπλιον» πλέον και όχι ως «Ναυπλία».
Άποψη του Ναυπλίου, Αγνώστου, ελαιογραφία, πρώτο μισό του 19ου αιώνα.
Πέρασαν πολλά χρόνια χωρίς να παρουσιάσει η πόλη ιδιαίτερη ακμή. Σταχυολογώντας λίγα μόνο γεγονότα, σημειώνουμε ότι το 879 έγινε έδρα επισκόπου και ότι ο επίσκοπος Λέων το 1149 έκτισε έξω από την πόλη το μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής, τη γνωστή σε όλους Αγία Μονή.
Το 1180 ο αυτοκράτορας Μανουήλ Κομνηνός διόρισε άρχοντα Ναυπλίου τον ντόπιο Θεόδωρο Σγουρό. Ο γιος του Λέων Σγουρός (1202-1208), έχοντας την πόλη ως πρωτεύουσα της ηγεμονίας του, επεξέτεινε την κυριαρχία του μέχρι την ανατολική Στερεά Ελλάδα και τη Θεσσαλία. Από το 1212 κύριοι του Ναυπλίου, μετά από συνθηκολόγηση, έγιναν οι Φράγκοι. Η Φραγκοκρατία διήρκεσε μέχρι το 1388, οπότε το Ναύπλιο παραχωρήθηκε στους Βενετούς (Α΄ Ενετοκρατία 1389-1540). Η Γαληνότατη Δημοκρατία θέλοντας να εδραίωση τις κτήσεις της και τις εμπορικές δραστηριότητές της προς την Ανατολή, είχε ανάγκη από ασφαλή και ισχυρά λιμάνια. Το Ναύπλιο πληρούσε και τις δύο προϋποθέσεις. Ενισχύθηκε η οχύρωσή του και αυξήθηκε ο πληθυσμός του λόγω της απώλειας μεγάλου τμήματος της Πελοποννήσου κατά την τουρκική επίθεση (1463-1479. Αυτή η κατάσταση ώθησε τον Προβλεπτή B. Minio να αποφασίσει την επέκταση της πόλης έξω από τα κάστρα και στην ελώδη περιοχή βόρεια αυτών (1500-1502). Έτσι, δημιουργήθηκε η σημερινή πόλη του Ναυπλίου. Η πόλη έγινε εμπορικό κέντρο και το λιμάνι της παρουσίασε μεγάλη κίνηση.
Το 1540 τα κάστρα της Ακροναυπλίας και της κάτω πόλης παραδίδονται με Συνθήκη στους Τούρκους ύστερα από τριετή πολιορκία (Α΄ Τουρκοκρατία 1540-1686). Οι Οθωμανοί αναγνωρίζοντας τη σημαντική στρατιωτική και εμπορική θέση του Ναυπλίου, το καθιστούν πρωτεύουσα του Σαντζακίου του Μοριά και έδρα του Γενικού Διοικητή (Μόρα Βαλεσή). Η πόλη απολαμβάνει τα αγαθά της ευνομίας και σχετική αυτοδιοίκηση. Τότε μαρτύρησε και ο νεομάρτυρας Αναστάσιος (1η Φεβρουαρίου 1655).
Ο ρυθμιστικός ρόλος της Βενετίας στη Μεσόγειο όλο και μειωνόταν λόγω της απώλειας σοβαρών ερεισμάτων. Έτσι, αναλήφθηκε προσπάθεια για την ανάκτηση του Ναυπλίου. Πράγματι, ο Φραγκίσκος Μοροζίνης πολιόρκησε στενά την πόλη. Οι αδιάκοποι κανονιοβολισμοί και οι συνεχείς επιθέσεις των Ενετών ανάγκασαν τους Τούρκους να συνθηκολογήσουν και να παραδώσουν τα κάστρα του Ναυπλίου το έτος 1686. Έτσι, οι Βενετοί γίνονται για δεύτερη φορά κύριοι του Ναυπλίου (Β΄ Ενετοκρατία 1686-1715). Η πόλη είχε υποστεί σοβαρές καταστροφές. Το Ναύπλιο καθίσταται Πρωτεύουσα του Βασιλείου του Μορέως, δηλαδή της ΒΑ Πελοποννήσου, και παίρνει το όνομα Νάπολι ντι Ρομανία.
Άποψη του Ναυπλίου, χαλκογραφία, από έκδοση του V. Coronelli (β’ μισό 17ου αιώνα)
Οι Βενετοί θέλησαν να καταστήσουν το Ναύπλιο ένα φρουριακό σύνολο απόρθητο. Απαγόρευσαν την κατοίκηση των φρουρίων της Ακροναυπλίας και όλη η περιοχή διαμορφώθηκε κατάλληλα για την κάλυψη των αναγκών του πυροβολικού. Προχώρησαν στην κατασκευή πολλών οχυρωμάτων. Όμως, το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο που θεμελίωσαν οι Βενετοί ήταν το φρούριο που πήρε το όνομά του από τον ομώνυμο λόφο, το Παλαμήδι , που αποτελεί πρότυπο οχυρωματικής τέχνης και προκαλεί «στον ταξιδευτή ένα διπλό συναίσθημα, κατάπληξη μαζί και φόβο».
Η κυριαρχία των Βενετών δεν κράτησε για πολύ χρόνο. Το 1715 οι Τούρκοι πολιορκούν τα κάστρα του Ναυπλίου. Με προδοσία καταλαμβάνουν το Παλαμήδι και κανονιοβολούν την Ακροναυπλία και την πόλη, η οποία παραδίδεται άνευ όρων. Όμως, αν και παραδόθηκε η πόλη, πάρα πολλοί υπερασπιστές και κάτοικοί της σφαγιάζονται ή αιχμαλωτίζονται. Η πτώση του Ναυπλίου έκρινε την τύχη όλης της Πελοποννήσου.
karl krazeisen - Το Παλαμήδι με τμήμα του Ναυπλίου.
Η Β΄ Τουρκοκρατία (1715-1822) είναι για το Ναύπλιο περίοδος παρακμής. Η πόλη εξακολουθεί να είναι Πρωτεύουσα του Βιλαετίου του Μοριά μέχρι το 1786, όταν το ενδιαφέρον μετατοπίζεται προς την ενδοχώρα και οι οθωμανικές αρχές μεταφέρονται αρχικά στο Λεοντάριο και κατόπιν στην Τριπολιτσά. Το Ναύπλιο χάνει την αίγλη και την κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρά, που είχε κατά τη δεύτερη Ενετοκτατία. Τώρα, όλα θυμίζουν Ανατολή. Χτίζονται τζαμιά και αρκετά χαμάμ. Τα σπίτια παίρνουν τον κλειστό ανατολίτικο τύπο. Όπου δεν είναι δυνατή η ανάπτυξη σε βάθος ή πλάτος, αυτή γίνεται σε ύψος. Τα «εξώστεγα» (σαχνισιά) κυριαρχούν. Τα γείσα στολίζονται με ζωγραφιστές γιρλάντες.
Οι κάτοικοι είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία Τούρκοι, που είχαν εκδιωχθεί από τους Βενετούς και επανέρχονται ή Αγάδες του στρατού της άλωσης. Μάλιστα, ο σουλτάνος δίνει στους πρώτους την περιουσία που είχαν πριν φύγουν το 1686 και στους δεύτερους την περιουσία των Ελλήνων που έφυγαν ή εξοντώθηκαν στην τελευταία πολιορκία. Οι μόνοι Έλληνες κατοικούν στη φτωχική συνοικία του Ψαρομαχαλά.
Ναύπλιο, στερεοσκοπική φωτογραφία, 1908.
Με την έκρηξη της Επανάστασης τα κάστρα του Ναυπλίου αποτέλεσαν το στόχο των Ελλήνων. Ύστερα από τρεις διαδοχικές πολιορκίες συνολικής διάρκειας σχεδόν είκοσι μηνών καταλαμβάνεται το Παλαμήδι στις 29 προς 30 Νοεμβρίου 1822 από τον Στάικο Σταϊκόπουλο και τα παλικάρια του. Ο Δημ. Μοσχονησιώτης ήταν ο πρώτος που «πάτησε» το κάστρο. Μετά από λίγες ημέρες παραδίδεται και η πόλη. Στην πολιορκία είχαν λάβει μέρος πολλοί καπεταναίοι, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς, ο Τσώκρης, ο Παπαρσένης, ο Δημ. Υψηλάντης, και ο αδελφός του Νικηταρά Νικόλας Σταματελόπουλος, ο οποίος σκοτώθηκε σε μια έξοδο των Τούρκων τον Αύγουστο του 1822. Από τη θάλασσα το πολιορκούσαν τα Σπετσιώτικα καράβια με τη θρυλική Μπουμπουλίνα κι άλλους καπεταναίους.
Από τότε και σε όλη τη διάρκεια του Αγώνα το Ναύπλιο θα παραμείνει ελεύθερο. Μάλιστα, με απόφαση του Βουλευτικού, την οποία επικύρωσε το Εκτελεστικό (δηλ. η τότε Κυβέρνηση), ορίζεται το Ναύπλιο ως έδρα της Διοίκησης, τον Ιανουάριο του 1823. Επίσης, η Γ΄ Εθνοσυνέλευση, συνεδριάζοντας στην Τροιζήνα στις 4 Μαΐου 1827, ψηφίζει «Η πόλις του Ναυπλίου διορίζεται Καθέδρα της Κυβερνήσεως και της Βουλής». Σ’ όλο το διάστημα της Επανάστασης το Ναύπλιο αποτελεί την πόλη, όπου συγκεντρώνονται οι Αρχές του επαναστατημένου Γένους.
Άποψη του Ναυπλίου από τη πλευρά της Πρόνοιας - Guillaume Abel Blouet (Γκιγιώμ Μπλουέ), 1833.
Στις 7 Ιανουαρίου 1828 αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο ο Ιω. Καποδίστριας. Προβαίνει σε έργα και ενέργειες προκειμένου να βελτιωθεί η ζωή στην πόλη και να οργανωθεί του Κράτος. Ιδρύει το προάστιο της Πρόνοιας για να στεγάσει τους Κρήτες πρόσφυγες. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 ο Κυβερνήτης πέφτει νεκρός από τις δολοφονικές σφαίρες των Μαυρομιχαλαίων. Επακολουθεί αναρχία και φατριασμός σε σημείο που να κανονιοβοληθεί η πόλη από τη φρουρά του Παλαμηδίου. Η τάξη αποκαθίσταται με την έλευση του Όθωνα στις 25 Ιανουαρίου 1833. Το Ναύπλιο στολίζεται και υπερηφανεύεται για την τιμή που του επιδαψίλεψαν να γίνει Πρωτεύουσα του Κράτους, έδρα του Βασιλιά.
Στο τέλος του 1834 η πρωτεύουσα μεταφέρεται στην Αθήνα. Η μεταφορά της πρωτεύουσας έχει ως επακόλουθο τη μετακίνηση ενός τμήματος του πληθυσμού αλλά και τη μείωση των μεγεθών κάποιων λειτουργιών. Το Ναύπλιο παραμένει πρωτεύουσα του νομού Αργολιδοκορινθίας και σημαντικό ναυτιλιακό, εμπορικό και στρατιωτικό κέντρο. Όμως, έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση. Η πόλη προσπαθεί να ζήσει απομυζώντας από τη δόξα του παρελθόντος.
Το Μπούρτζι από το λιμάνι. Έργο του Βαυαρού Κρατσάιζεν Καρλ (Karl Krazeisen). Λιθογραφία Franz Hanfstaengl, Μόναχο, 1828.
Αυτό το παρελθόν δεν είναι άμοιρο για τη έκρηξη της Επανάστασης την 1η Φεβρουαρίου του 1862 με επικεφαλής τους αξιωματικούς Πάνο Κορωναίο, Αρτέμη Μίχου και άλλους. Εκτός από τον αντιοθωνικό πυρήνα, που δρα στις στρατιωτικές μονάδες της πόλης, υπάρχουν και «ευάριθμοι ζωηροί πολίται», που συντάσσονται με τους στρατιωτικούς. Το σαλόνι της Καλλιόπης Παπαλεξοπούλου έχει μεταβληθεί σε βήμα φιλελεύθερων ιδεών. Η κυβέρνηση απέστειλε στρατό και η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα. Οι νεκροί και οι τραυματίες ήταν πολλοί κι από τις δυο πλευρές. Η Ναυπλιακή Επανάσταση μπορεί να απέτυχε, αλλά προκάλεσε τέτοιους τριγμούς στο θρόνο του Όθωνα, ώστε, πριν το τέλος του χρόνου, ο Άνακτας να πάρει το δρόμο της εξορίας.
Άποψις προς Ακροναυπλίαν και Παλαμήδι, δεκαετία 1930.
Κατά τη διάρκεια της Ναυπλιακής Επανάστασης η πόλη υπέστη μεγάλες καταστροφές. Πολλά κτίρια κατέστησαν ετοιμόρροπα. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα να οικοδομηθούν νέα σπίτια, τα οποία σώζονται μέχρι τις μέρες μας και έχουν έντονη την επίδραση του νεοκλασικού ρυθμού.
Τα επόμενα χρόνια γκρεμίζονται τα τείχη και η πόλη «ανασαίνει» και επεκτείνεται. Στο τέλος της δεκαετίας του 1920 δημιουργείται ο προσφυγικός συνοικισμός «Νέο Βυζάντιο». Ο ερχομός των προσφύγων δίνει νέα πνοή στην πόλη.
Δημήτρης Χ. Γεωργόπουλος
Ιστορικός – Αρχειονόμος
Διαβάστε ακόμη:
150 ΧΡΟΝΙΑ ΝΑΥΠΛΙΑΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1862 