Η Ναυπλιακή Επανάστασις και το απόρρητον των επιστολών

Η Ναυπλιακή Επανάστασις και το απόρρητον των επιστολών

---

  

Εις το εξάμηνον χρονικόν διάστημα από της καταστολής της Ναυπλιακής Επαναστάσεως, κατ’ Απρίλιον του 1862, μέχρι της εξώσεως του Όθωνος, κατ’ Οκτώβριον του αυτού έτους, σοβαρόν θέμα απησχόλησε την Γερουσίαν, την κοινήν γνώμην και τον τύπον της εποχής, ή πρωτο­φανής δηλαδή και αντισυνταγματική ενέργεια του υπουργού των Εσωτε­ρικών και πρωθυπουργού Γενναίου Κολοκοτρώνη να επιχείρηση, δια του υπουργού της Δικαιοσύνης, ωμήν επέμβασιν της πολιτικής εξουσίας εις την δικαστικήν, ως εκ του τρόπου που εξεδηλώθη, συνιστώσαν δε και ανεπίτρεπτον απόπειραν αλλοιώσεως και κατάφωρου καταστρατηγήσεως του συνταγματικώς κατωχυρωμένου δικαιώματος των πολιτών περί του απαραβίαστου του απορρήτου των επιστολών.

Το θέμα έχει τας ρίζας του εις τα γεγονότα, τα οποία έλαβον χώραν εις το Ταχυδρομικόν Γραφείον του Ναυπλίου την νύκτα που εξερράγη η Επανάστασις. Ως γνωστόν, την εσπευσμένην κήρυξιν της αντιοθωνικής αυ­τής Επαναστάσεως, την νύκτα της 1ης Φεβρουαρίου 1862, επροκάλεσεν η κατάσχεσις και αποσφράγισις εις το Ταχυδρομικόν Γραφείον επιστολής των επαναστατών προς τους εν Αθήναις συνωμότας, ενέργεια της εισαγγε­λικής και της αστυνομικής αρχής ερχόμενη εις πλήρη αντίθεσιν με ρητήν και θεμελιώδη διάταξιν του Συντάγματος του 1844 θεσπίζουσαν δια του άρθρου 14 ότι «το απόρρητον των επιστολών είναι απαραβίαστον».

Η αντισυνταγματική αυτή ενέργεια των τοπικών αρχών, νομάρχου, εισαγγε­λέως και αστυνόμου, δικαιωθείσα αμέσως εις την πράξιν με την ανακάλυψιν του συνωμοτικού δικτύου και την εσπευσμένην κήρυξιν της επαναστάσεως, απετέλεσε προηγούμενον και καθιερώθη έκτοτε ως κοινή πρακτική, και μετά την καταστολήν της επαναστάσεως, δια την ανακάλυψιν και εξάρθρωσιν συνωμοτικών κινήσεων εις την πόλιν του Ναυπλίου, πράγμα που επροκάλεσεν, όπως θα διαπιστώσωμεν, την αντίδρασιν του διευθυντού του Ταχυδρομικού Γραφείου Ναυπλίας.

Αξίζει εδώ να υπενθυμίσωμεν, ότι η κατασταλείσα Φεβρουαριανή Ναυπλιακή Επανάστασις είναι η μόνη εις την ιστορίαν των εν Ελλάδι από της απελευθερώσεως Επαναστάσεων που είχε πραγματικόν παλλαϊκόν χαρακτήρα και συμμετοχήν, αφού μόνον εις τον κεντρικόν της πυρήνα μετείχον [1], εκτός των στρατιωτικών, δημόσιοι υπάλληλοι, εφέται, πρωτοδίκαι, δικηγόροι, δημοτικοί σύμβουλοι, εκπαιδευτικοί και εν μέσω αυτών η ψυχή της επαναστάσεως αρχόντισσα του Ναυπλίου Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου, χήρα του γερουσιαστού Παπαλεξοπούλου και κόρη του πολιτευτού Πατρών Καλαμογδάρτη.

Ο παλλαϊκός αυτός παλμός της Ναυπλιακής Επαναστάσεως δεν ήτο φυσικά δυνατόν να κατασιγάση με την καταστολήν της και την είσοδον των κυβερνητικών στρατευμάτων εις το Ναύπλιον, ούτε με την φίμωσιν του τύπου και το κλείσιμον των τοπικών εφημερίδων[2] ως συμμετασχουσών εις την επανάστασιν. Αντιθέτως, ήρχισαν οσημέραι αυξανόμενοι αι φιλελεύθεροι εκδηλώσεις [3] του Ναυπλιακού λαού με ακμαίον και αδιάπτωτον πάντοτε το δημοκρατικόν του φρόνημα και την πίστιν του εις τας αρχάς και ιδέας της Φεβρουαριανής Επαναστάσεως.

Ταυτοχρόνως όμως εκλιμακούντο, από την άλλην πλευράν, αι μετά εκδικητικής μανίας διώξεις και οι κατατρεγμοί αδιακρίτως των πολιτών υπό των τοπικών στρατιωτικών και αστυνομικών άρχων με ομαδικάς φυλακίσεις, προπηλακισμούς και συχνούς περιορισμούς της κυκλοφορίας εις τας οδούς, εις τα πλαίσια επιχειρήσεων «τιμωρίας της πόλεως», η οποία και απεκλήθη τότε «ατρόμητος Μασσαλία της ελευθέρας Ελλάδος» [4].

Μεταξύ των αυθαιρε­σιών των τοπικών αρχών ήτο και η κατάσχεσις εις το ταχυδρομείον και παραβίασις του απορρήτου των επιστολών. Το φαινόμενον δεν ήτο βεβαίως ασύνηθες κατά την οθωνικήν περίοδον, αλλά την φοράν αυτήν φαίνεται ότι ο Γενναίος ηθέλησε να του προσδώση… νομικήν κάλυψιν και επίσημον υπόστασιν.

Απαρχή του δημιουργηθέντος θορύβου υπήρξεν η καταγγελία του γερουσιαστού Ρ. Παλαμήδη εις την Γερουσίαν [5], ότι ο υπουργός της Δικαιοσύνης εξέδωκεν εγκύκλιον, δια της οποίας επιτρέπει εις τους Εισαγγελείς να κατάσχουν και αποσφραγίζουν εις τα ταχυδρομεία επιστολάς, γεγονός που επροκάλεσε γενικήν αναστάτωσιν, αφού δι’ αυτού επεχειρείτο απροκάλυπτος καταπάτησις του άρθρου 14 του Συντάγματος.

Απουσιάζοντος του υπουργού της Δικαιοσύνης Ευστ. Ηλιοπούλου εκτός Αθηνών, ο παριστάμενος εις την συνεδρίασιν της Γερουσίας υπουργός των Εσωτερικών και πρωθυπουργός Γενναίος Κολοκοτρώνης, καθώς και άλλοι παρόντες υπουργοί, συνεμερίσθησαν την κοινήν αγανάκτησιν και με έντονους εκφράσεις απεδοκίμασαν την τυχόν τοιαύτην ενέργειαν, ισχυριζό­μενοι συνάμα, ότι αγνοούν εντελώς την ύπαρξιν τοιαύτης εγκυκλίου. (Αναφέρομεν διεξοδικώς τα διατρέξαντα κατά την συνεδρίασιν αυτήν της Γερουσίας, δια να καταδειχθή εναργέστερον εν συνεχεία το μέγεθος της υποκρισίας και της παρελκυστικής τακτικής του Γενναίου).

Υπεσχέθη δε η κυβέρνησις να δώση τας δέουσας πληροφορίας εις την Γερουσίαν. Κατά την επομένην συνεδρίασιν [6] ο Παλαμήδης προσεκάλεσε τους υπουργούς να εκπληρώσουν την υπόσχεσίν των, οι οποίοι όμως επέμειναν αρνούμενοι ότι εξεδόθη τοιαύτη εγκύκλιος και επρότειναν αναβολήν της συζητήσεως μέχρι της επανόδου του αρμοδίου υπουργού της Δικαιοσύνης. Τότε ο Παλαμήδης, αντί άλλης απαντήσεως, ανέγνωσε και κατέθεσεν εις τα πρακτικά την υπουργικήν εγκύκλιον, μακροσκελή και εκτεταμένην και έχουσαν, κατά τα κυριώτερα και επίμαχα αυτής μέρη, ως έξης:

 

 Άρ. Πρωτ. 5295

 ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

Προς τους παρ’ Εφέταις κ. κ. Εισαγγελείς
Κοινοποιούμεν υμίν παρακατιόν το υπό σημερινήν ημερομηνίαν έγγραφον ημών προς το επί
των Εσωτερικών Υπουργείον.                                                                                  

Εν Αθήναις τη 30 Ιουλίου 1852

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ

ΕΥΣΤ. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

Αριθ. 5229

ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ

Εν Αθήναις τη 30 Ιουλίου 1862

Επί του ζητήματος, εάν επιτρέπηται, και ιδίως εν τοις Ταχυδρομικοίς Γραφείοις, ή κατάσχεσις και αποσφράγισις ιδιωτικών επιστολών και κατά τίνας τύπους τα μέτρα αυτά πρέπει να ενεργώνται, εκθέτομεν Υμίν τα έξης, επιστρέφοντες εσωκλείστως τας υπ’ άρ. 9623 και 9327 Υμετέρας επισημειώσεις.

….Καθώς η ανακριτική αρχή δύναται να εισέλθη εις την οικίαν τινός και να ενεργήση αυτόθι κατ’ οίκον έρευναν καταλαμβάνουσα και αποσφραγίζουσα όσας εύρη υπόπτους επιστολάς ή άλλα έγγραφα, μόλις από του Ταχυδρομείου εξελθόντα, ούτω δύναται και εις το Ταχυδρομείον αυτό να μεταβή προς ανεύρεσιν και κατάσχεση τοιούτων επιστολών και εγγράφων, διότι και τότε το αυτό δικαίωμα ενασκείται (Mittermaier, Strafverfahren I 340).

 Άρα εις την λύσιν του ζητήματος, αν συγχωρήται να κατασχεθώσιν επιστολαί εν τω Ταχυδρομείω), πρέπει να οδηγώσιν αι περί της κατ’ οίκον ερεύνης διατάξεις της Ποινικής Δικονομίας, και ιδίως να ενεργήται η έ­ρευνα τότε μόνον, όταν υπάρχη πιθανότης, ότι δι’ αυτής δύναται να κατορθωθή ή ευκολυνθή η ανακάλυψις ωρισμένου εγκλήματος ή πλημμελήματος.

Η πιθανότης δε αύτη υπάρχει πάντοτε ως προς τας επιστολάς του προφυλακισμένου, ένεκα της προφυλακίσεώς του, δι’ ης κόπτεται πάσα συγκοινωνία αυτού μετά των έξω και δια τούτο δύναται να κατασχεθώσι και εν τω Ταχυ­δρομείω) (Faustin Helie τόμ. 5 σελ. 516, Mittermaier Strafverfahren I 139).

Αλλά και επιστο­λαί ανθρώπων μη προφυλακισμένων ή μη διατελούντων υπό ανάκρισιν δύναται να κατασχεθώ­σιν εν τω Ταχυδρομείω, εάν υπάρχωσιν αι προϋποθέσεις της κατ’οίκον ερεύνης. Πλην ενταύθα οφείλει η ανακριτική αρχή να ενεργή μετά πολλής της περισκέψεως και δι’ ακριβούς σταθμίσεως των περιστάσεων, διότι δια της κατασχέσεως εφάπτεται των τιμαλφεστέρων του πολίτου δικαίων, υπ’ αυτού του θεμελιώδους Νόμου (αρθρ. 14) προστατευομένων.

Δια τούτο, ένεκα της σπουδαιότητος του μέτρου, οφείλει κατά κανόνα να λαμβάνη προς τούτο πρότερον την άδειαν του Δικαστικού Συμβουλίου. Μόνον δε περιστάσεις όλως έκτακτοι, μη επιδεχόμεναι αναβολήν, δύνανται να δικαιώσωσι την άνευ αποφάσεως του Δικαστικού Συμβουλίου ενέργειαν της κατασχέσεως υπό της ανακριτικής αρχής πλην και τότε δεν πρέπει να αποσφραγίζεται η επιστολή, πριν η το Δικαστικόν Συμβούλιον επιτρέψη την αποσφράγισιν.

Ηδύνατό τις να παρατηρήση, ότι περί επιστολών προσώπων ποσώς μη διατελούντων υπό κατηγορίαν προς πρόσωπα ωσαύτως μη κατηγορούμενα δεν πρέπει να επιτρέπηται το μέσον της εν τω Ταχυδρομείω κατασχέσεως και αποσφραγίσεως, ουδέ δυνάμει βουλεύματος του Δικαστικού Συμβουλίου, διότι τούτο μόνον επί πιθανοτήτων θέλει εκδίδει το βούλευμα και ούτω μικρά έσεται η προστασία του πολίτου κατά ενδεχομένης καταχρήσεως, της καταστρεφούσης το τιμαλφέστερον των δικαιωμάτων αυτού, και ότι επομένως εν τοιαύτη περιπτώσει η ανακριτική αρχή να καταφεύγη εις την κατ’ οίκον έρευναν παρά τω μη κατηγορούμενα) λήπτη της επιστολής, προσπαθούσα δια της τοιαύτης ερεύνης να ευρίσκη την ύποπτον επιστολήν μετά την υπό του πολίτου λήψιν αυτής, αφού ούτος δεν κατηγορείται.

Αλλ’ η τοιαύτη γνώμη δεν είναι βάσιμος, διότι δι’ ον λόγον επιτρέπεται η δια της κατ’ οίκον ερεύνης κατάσχεσις και αποσφράγισις των επιστολών μη κατηγορουμένων προς μη κατηγορούμενα πρόσωπα, οσάκις μετά λόγου δύναται να υποτεθή (και περί τούτου δέον να κρίνη το Δικαστικόν Συμβούλιον) ότι η κατασχεθησομένη επιστολή θέλει συντελέσει ης την ανακάλυψιν ωρισμένου αδικήματος, δύναται η ανακριτική Αρχή να επιχειρή και εν τω Ταχυδρομείω την των τοιούτων επιστολών κατάσχεσιν και αποσφράγισιν. Του δε Δικαστικού Συμβουλίου η σύμπραξις είναι μεγίστη εγγύησις, και ασυγχώρητος προσβολή κατά της δικαστικής εξουσίας η δυσπιστία…

Αυτά και άλλα εξ ίσου καταπληκτικά αναφέρει εις το έγγραφόν του ο επί της Δικαιοσύνης υπουργός συγχέων, προφανώς εσκεμμένος, τας διατάξεις περί προστασίας του οικογενειακού ασύλου, το οποίον κατά το Σύνταγμα ηδύνατο κατ’ εξαίρεσιν να παραβιάζεται, όταν και όπως ο νόμος ορίζει, με τας διατάξεις περί του απορρήτου των επιστολών που ήτο κατά το Σύνταγμα απαραβίαστον (και βεβαίως όχι μόνον εντός των Ταχυδρομείων), με αναφοράς μάλιστα εις την διεθνή νομικήν βιβλιογραφίαν και παραπομπάς εις τα συγγράμματα ευρωπαίων νομοδιδασκάλων και κυρίως του διαπρεπούς Γερμανού ποινικολόγου Mittermaier και άλλων Γάλλων και Βέλγων νομομαθών, αναφοράς κατά πάντα ανεπιτυχείς, αυθαιρέτους και ασφαλμένας, ως μετ’ ολίγον διεπιστώθη και θέλει κατωτέρω καταδειχθή.

Φυσικά ανάγνωσις της υπουργικής εγκυκλίου επροκάλεσε την γενικήν αγανάκτησιν εις την Γερουσίαν, ο δε γερουσιαστής Γρηγοριάδης εγερθείς εζήτησε «να απαγορευθή η είσοδος του υπουργού της Δικαιοσύνης εις την Γερουσίαν, διότι τοιούτος υπουργός δεν είναι Έλλην».

Όπως όμως προκύπτει εκ του περιεχομένου του εγγράφου, ιθύνων νους εις την όλην μεθόδευσιν της εκδόσεως της εγκυκλίου υπήρξεν ο υποκρινόμενος πλήρη άγνοιαν του πράγματος και διαρρηγνύων τα ιμάτια του ενώπιον της Γερουσίας υπουργός των Εσωτερικών και πρωθυπουργός Γενναίος Κολοκο­τρώνης, κατά του οποίου δικαίως κατεφέρθησαν η κοινή γνώμη και αι εφημερίδες της εποχής. Ούτω γράφει εις το κύριον άρθρον της η εφημερίς των Αθηνών «Το Μέλλον της Ανατολής»:[7]

 

…Παρουσιάζεται εις την Γερουσίαν προς έκπληξιν όλου του κόσμου μια εγκύκλιος του υπουργού της Δικαιοσύνης καταστρέφουσα, προς αθέτησιν των θεμελιωδεστέρων του Συντάγματος διατάξεων, του απορρήτου των επιστολών, τους στοιχειωδέστερους και αναγκαιότερους της κοινωνικής υπάρξεως όρους, ζητείται εν μέσω της γενικής ανυπομονησίας και αγανακτήσεως λόγος από το υπουργείον δια την κυνικήν αυτήν της εξουσίας αναίδειαν, και ο υπουργός των Εσωτερικών, όστις προυκάλεσε την αποστολήν του τοιούτου καταχθονίου έγγραφου αιτήσας την γνωμοδότηση του επί της Δικαιοσύνης συναδέλφου του, ωφελούμενος από την απουσίαν τούτου, υποκρίνεται εντελή άγνοιαν περί της εγκυκλίου, χαρακτηρίζει κακοήθη τον υπουργόν της Δικαιοσύνης επί τη υποθέσει, καθ’ ην είχεν υπογράψει τοιούτον έγγραφον, και υπόσχεται να αναμίξη τον ουρανόν και την γήν, όπως ικανοποίηση τους εμπαιχθέντας θεσμούς και την προσβληθείσαν κοινήν γνώμην…

 

Και επανέρχεται ο ορθογράφος εις το επόμενο φύλλον [8]: …Η προς τους Εισαγγελείς εγκύκλιος προεκλήθη παρά του υπουργού των Εσωτερικών, όστις αγανακτών, διότι οι προκάτοχοί του υπουργοί, οι εισαγαγόντες μετά του κ. Μουντζουρίδου την ωραίαν αυτήν βιομηχανίαν εις την Ελλάδα, εκρύπτοντο και ερυθρίων δια ταύτην, ηθέλησε να προστατεύση αυτήν δια των Νόμων, και προς τούτο απηυθύνθη προς τον Νομοδιδάσκαλον υπουργόν της Δικαιοσύνης, όστις φοβερός Προκρούστης των Νόμων, τεντώσας τα άρθρα του Ποιν. Νόμου και κοντεύσας το άρθρον 14 του Συντάγματος, τη συμβουλή και δύο Νομοδιδασκάλων, ως Οθωμανών υπηκόων αποφανθέντων, συνέταξε την εγκύκλιον, ήτις τίποτε ολιγώτερον δεν κάμνει η ρητώς να κατάργηση το άρθρον 14 του Συντάγματος, δυνάμει δε ολόκληρον το Σύνταγμα.

Όχι δε μόνον ο Γενναίος ήτο γνώστης των πραγμάτων και εμπνευστής της όλης μεθοδεύσεως περί την έκδοσιν της εγκυκλίου, αλλά διατηρούσε αναρμοδίως, ανεπίτρεπτος και παρανόμως τακτικήν και μυστικήν αλληλογραφίαν με τον Εισαγγελέα Εφετών Ναυπλίου, εις τας ενεργείας του οποίου αντιδρούσε, ως θα διαπιστώσωμεν, ο διευθυντής του Ταχυδρομικού Γρα­φείου Ναυπλίας. Μια των επιστολών αυτών του Γενναίου με ημερομηνίαν 9-7-1862 απεκαλύφθη και εδημοσιεύθη[9] μετά πάροδον ολοκλήρου διετίας, την 21-10-1864, έχουσα δε ως έξης:

Κύριε…

Εν Αθήναις τη 9-7-1862

Έλαβον το γράμμα σου και είδον ότι είσαι ταραγμένος και χίλια σχέδια υπαγορεύεις. Και εγώ εις τα χαρτιά χίλια και άλλα τόσα σχεδιάζω, αλλ’ εις την εφαρμογήν σε έχω χάριν να επιτυγχάνης. Προ δύο ήμερων δεν μου τα έγραφες αυτά. Ας είναι! έχεις δίκαιον, ο λόγος της ανησυχίας των πνευμάτων ήτο η φήμη ότι θα έλθη ο Γαριβάλδης[10], ήδη τα πνεύματα ησύχασαν και μετά δύο ημέρας θα είναι οπωσούν εντελώς ήσυχα, αποδειχθείσης της φήμης όπως ήτο φαντασμαγορικής. Τουλάχιστον ούτω φαίνεται έως σήμερον. Σεις αι αρχαί ως έχουσαι ευθύνην, λάβετε αυτού δια το Ναύπλιον μέτρα πάντοτε προσέχουσαι.

Μένω, Γ. Θ. Κολοκοτρώνης.

 

Ας επανέλθωμεν όμως εις την Γερουσίαν, όπου ματά τινας ημέρας εδέησε να προσέλθη [11] ο υπουργός της Δικαιοσύνης Ευστ. Ηλιόπουλος δια να δώση τας αιτουμένας πληροφορίας και εξηγήσεις. Αναφερόμενος εις το ιστορικόν της υποθέσεως είπεν, ότι το θέμα ανέκυψεν από αναφοράν με ημερομηνίαν 17-5-1862 του διευθυντού του Ταχυδρομείου Ναυπλίας προς το προϊστάμενόν του υπουργείον των Εσωτερικών ζητούντος οδηγίας συνε­πεία κατασχέσεως υπό της εισαγγελικής αρχής επιστολών εις το Ταχυδρομείον, ότι μετά ταύτα, κατά τας αρχάς Ιουλίου, επανήλθεν ο αυτός διευθυντής με νέαν αναφοράν ζητών οδηγίας από τον υπουργόν των Εσωτερικών, ότι ο τελευταίος συνεπεία των επανειλημμένων αυτών αιτή­σεων εζήτησε την γνωμοδότησιν του επί της Δικαιοσύνης υπουργού, ότι η κατάσχεσις και παραβίασις του απορρήτου των επιστολών εις τα Ταχυδρο­μεία είχε καταντήσει από ετών σύνηθες φαινόμενον, το οποίον η εγκύκλιος προσπαθεί να… περιορίση θέτουσα όρους και προϋποθέσεις, ότι δια το περιεχόμενον της εγκυκλίου εζήτησε προηγουμένως και εξησφάλισε την σύμφωνον γνώμην των Νομοδιδασκάλων Καλιγά, Παπαρρηγοπούλου και Οικονομίδου και ότι τέλος η εγκύκλιος δεν είναι υποχρεωτική δια τους εισαγγελείς απηχούσα απλώς και κοινοποιούσα την γνώμην του υπουργού προς τον υπουργόν των Εσωτερικών.

Φυσικά αι εξηγήσεις αύται εξώργισαν περισσότερον τους γερουσιαστάς, εκ των οποίων ο Χρηστίδης κατήγγειλε, ότι η εγκύκλιος παραμορφώνει την θέσιν, την γνώμην και το πνεύμα του Mittermaier και των λοιπών ευρωπαίων νομομαθών, ενώ τας θέσεις του υπουργού κατέκριναν δριμύτατα και οι Παλαμήδης, Πολυζωίδης, Γρηγοριάδης και ο γηραιός ναύαρχος Κανάρης. Ο τελευταίος μάλιστα κατέθεσε εις τα πρακτικά την εξής δήλωσιν, δείγμα του εξαίρετου ήθους και του ακεραίου χαρακτήρος του γηραιού αγωνιστού:

 

Προς την Γερουσίαν

Αναγνωρίζω εις τα πολυμελή σώματα την ισχύν των αποφάσεων της πλειονοψηφίας, αλλά δεν αναγνωρίζω εις κανένα το δικαίωμα της καταργήσεως σαφούς, ρητής και απολύτου διατάξεως του Ελληνικού Συντάγματος, όποια είναι και η εξασφαλίζουσα το απόρρητον των επιστολών άνευ ουδεμιάς εξαιρέσεως.

Αναγνωρίζω προσέτι εις μόνην την νομοθετικήν αρχήν το επικρατέστερον κύρος επί της ερμηνείας των διατάξεων του Συντάγματος και ουδέποτε εις την δικαστικήν, ήτις χρεωστεί να υποτάσσηται εις τας αποφάσεις της πρώτης, πολύ δε ολιγώτερον δύναμαι να δώσω σημασίαν τινά εις γνώμας Δικηγόρων, τους οποίους η εκτελεστική εξουσία προσκαλεί δια να την εφοδιάσουν με σοφιστικός γνωμοδοτήσεις προς ακύρωσιν Συνταγματικών Νόμων.

Οι Δικηγόροι, ως τοιούτοι, χαίρουν το δικαίωμα να γνωμοδοτούν επί των μεταξύ ιδιωτών ανακρινομένων δικαστικών υποθέσεων, το δε Συνταγματικόν Δίκαιον εξαρτάται από άλλους ερμηνευτικούς κανόνας παρά τους μεταχειριζομένους υπό διεστραμμένης λογικής ή πεπορωμένης συνειδήσεως εις μερικός υποθέσεις του Ιδιωτικού δικαίου.

Προ του Ελληνικού Συντάγματος ο Ποινικός Νόμος εξησφάλιζε το απόρρητον των επιστολών απέναντι ιδιωτικών παραβιάσεων ήλθεν επομένως το Σύνταγμα, το οποίον ηθέλησε να παρέξη την ιδίαν ασφάλειαν απέναντι της εκτελεστικής εξουσίας, ουδέν επομένως σόφισμα χωρεί προς ανατροπήν ή ελάττωσιν της Συνταγματικής ταύτης εγγυήσεως, την οποίαν θεωρώ ως την πρωτίστην όλων των Συνταγματικών εγγυήσεων του ελληνικού έθνους, θεωρούμενην υπό ηθικήν έποψιν.

… Εάν λοιπόν μέλλω να μειονοψηφίσω εις το ζωτικόν τούτο ζήτημα, οφείλω ως μέλος της Γερουσίας και ως Πολίτης ακόμη υπηρετήσας την Πατρίδα μέχρι των εσχάτων ημερών μου, οφείλω να διαμαρτυρηθώ με όλην την δύναμιν της συνειδήσεως και του πατριωτισμού μου κατά πάσης ανατροπής ή ελαττώσεως της Συνταγματικής αρχής του απορρήτου των επιστολών, υπό οιανδήποτε πρόφασιν ή αυθεντίαν ενεργουμένην και παρακαλώ να καταχωρηθή το παρόν μου έγγραφον ολόκληρον εντός των πρακτικών της συνεδριάσεως.

Υποσημειούμαι με την προς το Σύνταγμα οφειλομένην υπόληψιν

Εν Αθήναις τι 25η Αυγούστου 1862

ΚΩΝ. ΚΑΝΑΡΗΣ

  

Η ανάγνωσις της δηλώσεως αυτής του γηραιού μπουρλοτιέρη, γε­νομένης επί τη προοπτική ότι η κυβερνητική πλειοψηφία εις την Γερουσίαν θα εκάλυπτε τελικώς την επαίσχυντον κυβερνητικήν αυθαιρεσίαν, επροκάλεσε πανδαιμόνιον επευφημιών. Κάτωχρος ο Εύστ. Ηλιόπουλος δευτερολογών και υπεραμυνόμενος της εγκυκλίου του κατέληξεν εις την μελοδραματικήν έπωδόν:…Καταδικάσετέ με, κύριοι, δεν φοβούμαι θ’αποθάνω γενναίως και ενδόξως πλησίον του Mittermaier και των Βέλγων Νομομαθών.

Ως προς το τελευταίον, ο κόλαφος δια τον υπουργόν της Δικαιοσύνης ήλθε μετά τινας ημέρας με την δημοσίευσιν, την 22-9-1862, μακροσκελούς επιστολής του ιδίου διαπρεπούς Γερμανού ποινικολόγου αποκρούοντος τας θέσεις του υπουργού. Την επιστολήν, η οποία είχε συνταχθή καθ’ υπαγόρευσιν του ασθενούντος Mittermaier[12] από τον εγγονόν του Ο. Krafft, εδημοσίευσε χωρίς το όνομα του παραλήπτου, δι’ ευνόητους λόγους καθ’ όσον επρόκειτο περί δικαστικού λειτουργού, η εφημερίς «Το Μέλλον της Ανατολής»[13], έχει δε κατά τα κύρια και επίμαχα μέρη της ως έξης:

 

Εντιμότατε Κύριε

Την υμετέραν επιστολήν της 13ης τρέχοντος μηνός έλαβεν ο πάππος μου καθηγητής Mittermaier κλινήρης προ τεσσάρων ήδη εβδομάδων από οξείαν ασθένειαν, όστις διατελών πάσχων εισέτι, δεν δύναται να ασχοληθή εις επιστημονικήν εργασίαν. Ουχ ήττον όμως η σπουδαιότης του ζητήματος, το οποίον τω ανεκοινώσατε δια της επιστολής σας, επιβάλλει αυτώ, έστω και δια βραχέων, να σας εκφράση τας περί τούτου πεποιθήσεις του. Αύται είναι αι εξής:

Ότι ο υπουργός υμών έχει όλως δι’ όλου άδικον. Το απόρρητον των επιστολών είναι εκ των ιερωτάτων εκείνων δικαιωμάτων, ων η εγγύησις οφείλεται εις πάντα πολίτην. Ούτε υπουργός, ούτε άλλη τις διοικητική αρχή έχει δικαίωμα να κάμη εξαιρέσεις εις τα περιφρουρημένα ταύτα δικαιώματα… Είναι αληθές, ότι εν Γαλλία κατά το 1855 οι υπουρ­γοί, οι νομάρχαι και η αστυνομία αυθαιρέτως περιώριζον αυτά αλλά τούτο συνέβαινεν εν Γαλλία εις περιστάσεις, καθ’ ας ουδείς νόμος ήτο σεβαστός και η αυθαιρεσία των διοικητι­κών αρχών επηρέαζε τα δικαστήρια…

Ο υμέτερος υπουργός προφανώς εξεβίασε τεμά­χια τίνα εκ του συνειρμού της περί ποινικής δικονομίας πραγματείας μου. Τα εκεί εκτεθέντα αναφέρονται μόνον εις την πράξιν των Γερμανικών δικαστηρίων [14] και οσά­κις πρόκειται περί πράγματι κατηγορουμένου και ευρισκομένου ήδη είς τάς φύλακας ή τουλάχι­στον τοσούτον ενοχοποιημένου, ώστε η φυλάκισίς του να επιτρέπηται. Προσέτι ο κύριος υπουρ­γός εφήρμοσε μετά προφανούς αυθαιρεσίας τας περί κατ’ οίκον ερεύνης διατάξεις επί της κατασχέσεως των επιστολών…

Εν γένει η παστρική αύτη θεωρία περί της κατασχέσεως των επιστολών εν τη ποινική δικονομία είναι απλούν λείψανον του παλαιού εκείνου ιεροεξεταστικού ανακριτικού συστήματος, καθ’ όν πάν μέσον ετίθετο εις ενέργειαν δια να αγρευθή ο ένοχος και συλλεχθώσι πάσαι αι δυναταί αποδείξεις. Καίτοι αι εξηγήσεις αύται είναι ανδρός ασθενούς, ούχ ήττον όμως είναι ζωηραί πεποιθήσεις ανδρός, όστις αισθάνεται εισέτι ζωήν εν τω βίω και αναφέρονται εις πεντηκονταετή πείραν. (υπογρ.) Mittermaier

Ανακοινώνων υμιν τας λέξεις ταύτας του πάππου μου μένω ευσεβάστως (υπογρ.) Ο. Krafft.

 

Και αυτά μεν ως προς την ξένην ποινικήν νομολογίαν που επεκαλείτο ανεπιτυχώς η υπουργική εγκύκλιος δια να στηρίξη τα σαθρά επιχειρήματά της. Εκείνο όμως που την καθιστούσε περισσότερον ύπουλον και επαίσχυντον ήτο ο λόγος που κατέφυγεν εις αυτήν. Πράγματι η διάταξις του άρθρου 14 του Συντάγματος του 1844 ήτο τόσον σαφής, κατηγορηματική και δεσμευτική, ώστε δεν άφηνε περιθώρια δια κυβερνητικούς ελιγμούς, υπουργικάς αλλοιώσεις και «αυθεντικάς» παρεμηνείας. Κατ’ αντίθεσιν όρος άλλας ξένας συνταγματικός διατάξεις που, όπως είδομεν, επέτρεπον κατ’ εξαίρεσιν και υπό όρους παραβίασιν του απορρήτου των επιστολών εις ωρισμένας περιπτώσεις, η ελληνική σχετική διάταξις του άρθρου 14 του Συντάγματος του 1844 κατωχύρωνε το απαραβίαστον αυτών δι’ όλους ανεξαιρέτως τους πολίτας, κατηγορουμένους ή μη, ένοχους ή αθώους, υποδίκους ή καταδίκους, ελευθέρους ή εν φυλακαίς. Όπως μάλιστα προκύπτει από τα πρακτικά της Αης των Ελλήνων Συνελεύσεως το άρθρον αυτό έψηφίσθη [15] ως κατετέθη, εν πλήρει ομοφωνία, εν τάχει και άνευ συζητήσεως, διότι το περιεχόμενόν του εθεωρήθη φυσικόν και αυτονόητον.

Η Εθνοσυνέλευσις λοιπόν της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 την διάταξιν του άρθρου 14 του Συντάγματος δεν την αντέγραψεν εξ άλλων συνταγμάτων και ξένων προτύπων, αλλ’ αυτούσιαν την ανέσυρε μέσα από την ψυχήν, τα σπλάγχνα και τα συναισθήματα, τα ήθη και τας παραδόσεις του ελληνικού λαού[16].

Ούτε πάλιν η διάταξις αυτή περιωρίζετο εις την προστασίαν του απορρήτου των επιστολών ειδικώς και μόνον εντός των Ταχυδρομικών Γραφείων, ώστε να επιτρέπη την κατάσχεσιν και αποσφράγισίν των εκτός αυτών κατά τας διατάξεις της κατ’ οίκον ερεύνης, αφού αι διατάξεις αυταί δεν δύνανται φυσικά να καταργούν άλλας ρητάς συνταγματικός επιταγάς. Απλώς και μόνον προκλητικώτατα ο υπουργός επεξέτεινε αυθαιρέτως τας διατάξεις της κατ’ οίκον ερεύνης δια να περιλάβη εν αυτή ανεπιτρέπτως κατασχέσεις και αποσφραγίσεις επιστολών και δημιουργήση ούτω παρανομολογίαν, επί της οποίας ερειδόμενος να εφαρμόση εν συνεχεία τας αρχάς της… αναλογίας («άρα και εις τα Ταχυδρομεία δυνατή η κατάσχεσις και αποσφράγισις, διότι και εκεί το αυτό δικαίωμα ενασκείται!») με τελικόν προφανή στόχον να υπερκέραση εύλογους δισταγμούς γνησίων δικαστικών λειτουργών, όπως οι εγχειρίσαντες την εγκύκλιον εις τον γερουσιαστήν Παλαμήδην, ή αντιδράσεις ευσυνείδητων ταχυδρομικών υπαλλήλων, όπως ο διευθυντής του Ταχυδρομικού Γραφείου Ναυπλίας.

Τελικώς, μετά την γενικήν κατακραυγήν, η Γερουσία δια της κυβερνη­τικής πλειοψηφίας απεδέχθη την υποκριτικήν εξήγησιν του υπουργού της Δικαιοσύνης, ότι η εγκύκλιος δεν ήτο υποχρεωτική δια τους εισαγγελείς, απηχούσα απλώς και κοινοποιούσα την γνώμην του προς τον πρωθυπουργόν, εξήγησιν εντελώς ανεπαρκή, αφού ήδη πρώτος ο εισαγγελεύς Εφετών Ναυπλίου, από όπου εξεκίνησε το όλον θέμα, είχε σπεύσει πάραυτα να κοινοποίηση την εγκύκλιον εις τους εισαγγελείς Πρωτοδικών της περιφερείας του [17] προς συμμόρφωσιν και εφαρμογήν κατά τας υπουργικάς υποδείξεις δια την κατάφωρον παραβίασιν της συνταγματικής επιταγής.

Οι αγώνες όμως του Ναυπλιακού λαού, η ευσυνειδησία των λειτουργών της ταχυδρομικής Υπηρεσίας, η γενναία αντίδρασις των γηραιών αγωνι­στών της Γερουσίας, η φιλελεύθερα και αγωνιστική στάσις των εφημερίδων της εποχής, ενί δε λόγω η δημοκρατική αντίδρασις της κοινής γνώμης των Ελλήνων, δεν απέβησαν επί ματαίω.

Μετά τινας ημέρας, την 11-10-1862, επήλθεν η έξωσις του Όθωνος και η Βα των Ελλήνων Συνέλευσις εις το αντίστοιχον άρθρον του νέου Συντάγματος, περί προστασίας του απορρήτου των επιστολών[18], επισφραγίζουσα τους αγώνας αυτούς και ερμηνεύουσα επακριβώς το πνεύμα τής διατάξεως προσέθεσε την λέξιν «απολύτως»: Το απόρρητον των επιστολών είναι απολύτως απαραβίαστον, διάταξις στερεό­τυπος επαναλαμβανόμενη εις όλα τα μετέπειτα Συντάγματα της Ελληνικής Πολιτείας, με εξαίρεσιν το δικτατορικόν σύνταγμα του 1968, κατά το οποίον το απόρρητον των επιστολών δύναται κατ’ έξαίρεσιν να παραβιάζεται δια λόγους δημοσίας τάξεως και ασφαλείας κατόπιν εγκρίσεως του Δικαστικού Συμβουλίου, διάταξις απηχούσα, κατά φωτογραφικήν ομοιότητα, το πνεύμα και τας ιδέας του τελευταίου επί της Δικαιοσύνης υπουργού του Όθωνος.

  

Νικόλαος Δ. Πιέρρος

Πολιτικός Μηχανικός

Μέλος Δ.Σ. της  Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών

Πελοποννησιακά, Πρακτικά του Β’ Τοπικού Συνεδρίου Αργολικών Σπουδών ( Άργος 30 Μαΐου – 1 Ιουνίου 1986), Αθήναι, 1989. 

 

Υποσημειώσεις

---